چرا ارزیابی تأثیرات اجتماعی مهم است؟

منبع: خبرآنلاین

تاریخ: 24 آبان 95

در دهه 1970 و در کشورهای توسعه‌ یافته صنعتی، الزاماتی برای مطالعات زیست‌محیطی پروژه‌ها به وجود آمد. در این خصوص پرسش ساده‌ای مطرح شد: اینکه خط‌مشی‌ها، تصمیم‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های مختلف چه آثاری بر محیط‌زیست دارند؟ در همین راستا ارزیابی آثار زیست محیطی(EIA) به تدریج شکل گرفت و کامل شد. موازی چنین پرسشی، آثار پروژه های مختلف بر زمینه‌ها و محیط اجتماعی نیز توجه پژوهشگران را برانگیخت. با پیگیری و پافشاری سازمان های مستقل، بسیاری از کشورها پذیرفتند تا دوشادوش ارزیابی‌های زیست محیطی، ارزیابی آثار اجتماعی (Social Impact Assessment(SIA)) را نیز در دستور کار قرار دهند. برخی از این کشورها برای انجام این نوع مطالعات الزامات قانونی ایجاد کردند و عدم انجام این نوع مطالعات برای پروژه ها به معنای نقص و عدم تکمیل مراحل امکان سنجی پروژه بود. این چنین توجهی چند دلیل داشت که در این یادداشت به مهم‌ترین آنها می پردازیم:

 توقف پروژه ها به دلایلی غیر فنی: برخی از پروژه‌ها قبل یا پس از بهره برداری به دلیل مقاومت‌ها و اعتراض اجتماع محلی متوقف می‌شدند. در مواردی اعتراض‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی آنقدر گسترده می‌شد که به التهابات سیاسی دامن می‌زد. تداوم التهابات سیاسی، خود هزینه های دیگری را به این کشورها تحمیل می کرد. ولی نکته قابل تأمل آن بود که سرچشمه این التهابات؛ نارضایتی اولیه از پیامدهای یک پروژه بود. نویسنده این سطور در نوشتاری دیگر استدلال کرد که برای مثال اگر شهرداری استانبول، چند سال قبل، برای تبدیل اطراف یک سربازخانه دوره عثمانی به مرکزی تجاری، علاوه بر مطالعات زیست محیطی، ارزیابی تأثیرات اجتماعی نیز انجام داده بود ترکیه به دلیل اعتراضات گسترده مرتبط با این پروژه شهری هزینه های گسترده ملی پرداخت نمی کرد و علاوه بر آن، پروژه متوقف نمی شد.

آشنا کردن مجری با محیط اجتماعی: روشن است که مجری هر پروژه ای نخست باید اطلاعاتی درباره محیط اجتماعی ای که قرار است در آن پروژه اجراء شود بدست آورد. فقدان آمار و اطلاعات اجتماعی این زمینه را فراهم می آورد که پروژه به طور مداوم در معرض مخاطره باشد. برای مثال ساخت کلیسا در محله ای که بیشتر ساکنان آن مسلمانند و یا بر عکس ساخت مسجد در محله ای که بیشتر ساکنان آن مسیحی اند به عدم استفاده و اقبال از پروژه پس از بهره برداری منجر خواهد شد.

جلوگیری از اتلاف منابع: روشن است که خروجی مطالعات ارزیابی تأثیر اجتماعی می تواند از اتلاف منابع ملی و یا منابع مربوط به بخش خصوصی جلوگیری نماید. یکی از وظایف یک ارزیاب اجتماعی بررسی گزینه عدم اجراء(NO-Action) در پروژه هاست. در مواردی که ارزیاب به این نتیجه دست یابد که یک پروژه شهری پس از بهره برداری هیچ استفاده کننده ای نخواهد داشت یا اینکه هزینه ای چند برابر به اجتماع تحمیل خواهد کرد با اعلام آن به تصمیم گیران می تواند از صرف و اتلاف هزینه ممانعت به عمل آورد.

تقویت سرمایه اجتماعی: یکی از شاخص های سرمایه اجتماعی اعتماد است. اعتماد می تواند در سطح  افراد جامعه از یکطرف و بین آنان و سازمان های رسمی شکل گیرد. انجام ارزیابی های اجتماعی به تقویت سرمایه اجتماعی و به تعبیر روشن تر اعتماد بین مردم و سازمان های رسمی منجر می شود. سازمان های رسمی با انجام ارزیابی تأثیر اجتماعی نشان می دهند که دغدغه آنرا دارند که کمترین صدمه به اجتماع وارد شود. آنها تلاش می کنند با مراجعه متعدد به اجتماع، نیازها و خواسته های آنرا بررسی و در پروژه مورد ملاحظه قرار دهند. این امر در نهایت تقویت کننده اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی سازمانی خواهد بود. ارزیابی تأثیر اجتماعی تصویر روشنی از ملت برای دولت ها و بر عکس فراهم می آورد.

تحقق مسئولیت پذیری اجتماعی: در دنیای امروز یکی از شاخص های سنجش مسئولیت پذیری شرکت ها، میزان توجه آنها به محیط زیست و محیط اجتماعی است. استانداردهای مختلفی در این خصوص تعریف شده است و شرکت ها تلاش می کنند تا در عمل به این استانداردها پایبند باشند. ارزیابی آثار اجتماعی نیز به تحقق مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها کمک می کند. یک گزارش ارزیابی تأثیر اجتماعی نشان می داد که برای مثال دانشگاههای شهر تهران با وجود وارد کردن آثار منفی اجتماعی به محدوده ها و محلات اطراف خود از طریق تراکم قابل توجه پارک خودروهای دانشجویان، هیچ گونه اقدامی در جهت ساخت پارکینگ یا حل مسأله انجام نمی دهند و حل مشکلات خارج از دیوارهای دانشگاه را مسئولیت شهرداری می دانند. نکته آن است که اساسا هیچ دانشگاهی در خصوص آثار اجتماعی خود بر محلات اطراف، به اهمیت مطالعات ارزیابی تأثیر اجتماعی پی نبرده است و چنین مطالعاتی را در دستور کار خود قرار نداده است. بر همین اساس نویسنده این سطور در یکی از گزارش های ارزیابی تأثیر اجتماعی خود، پیشنهاد کرد که گواهینامه کیفیت اجتماع مداری(کام) تعریف شود و بر این اساس هر ساله سازمان های دولتیِ سطح شهر مورد ارزیابی قرار گیرند.