از ارزیابی اجتماعی نترسیم

این مطلب در روزنامه آرمان منتشر شده است:

     در سال 1986 بانک جهانی تعهد نمود تا منبعد در همه پروژه هایی که تحت حمایت مالی بانک قرار دارند ارزیابی آثار زیست‌محیطی انجام شود. دلیل این امر آن بود که برخی از پروژه های تحت حمایت بانک، آثار جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست وارد می کردند. به مرور مشکلات دیگری به وجود آمد. برخی از پروژه های بانک، موجب رشد اعتراضات عمومی شد. بدین معنی که اجرای آنها موجب مهاجرت اجباری، بیکاری، افزایش فقر و آسیب های اجتماعی و نزاع های دسته جمعی شد. نتیجه مشکلات اخیر، تعهد بانک جهانی به ارزیابی تأثیرات اجتماعی پروژه‌ها بود. لذا محیط اجتماعی به موازات محیط‌زیست، مورد توجه نهادهای بین الملی قرار گرفت. دلیل چنین تعهدی، نگرانی از کاهش سرمایه اجتماعی سازمانی بود. در واقع اعتراضات عمومی وجهه ی اجتماعی بانک را خدشه دار ساخت.

    هدف ارزیابی تأثیرات اجتماعی(معروف به پیوست های اجتماعی) پروژه ها، اطلاع از آثار اجتماعی یک پروژه پیش از وقوع آن است. در واقع تیم ارزیابی آثار اجتماعی برای مجری یک پروژه پیش بینی می کند که در حینِ ساخت و پس از بهره برداری از آن، (احتمالا) کدام آثار اجتماعی رخ خواهد داد. این پیش بینی به مجری کمک می کند تا قبل از وقوع آثار ناگوار، برای آنها تمهیداتی بیندیشد. لذا موضوع هم بسیار ساده و هم بسیار پیچیده است. تصور کنید که می خواهید به مسافرت بروید. اینکه قبل از سفر؛ از وضعیت آب و هوای مقصد مطلع شوید اقدامی کاملا طبیعی است. ارزیابی تأثیر اجتماعی، اطلاع از پیامدهای اجتماعی؛ قبل از سفر(اجرای پروژه) است. الزامی شدن ارزیابی های زیست محیطی برای پروژه ها؛ به دلیل آثاری بود که برخی از آنها بر محیط زیست وارد می کرد. الزامی شدن آثار اجتماعی هم به دلیل برخی از آثاری است که پروژه های شهری به محیط اجتماعی وارد می کنند. برای مثال اجرای پیاده راه‌سازی محور هفده شهریور در شهر تهران موجب رشد تابلوهای « پارک ممنوع» در کوچه های منتهی به این محور شد. دلیل آن؛ پارک خودرهای متعلق به کسبه از طرفی و مهم تر از آن؛ خودرهای فروشی نمایشگاه داران اتومبیل بود. چون وضعیت کسب و معیشت آنان قبل از آغاز این پروژه؛ به خوبی ارزیابی اجتماعی نشده بود، لذا برخی از نمایشگاه داران خودروهای فروشی را در کوچه های اطراف این محور پارک کرده و مشتریان را به این کوچه ها گسیل می دارند. و یا در منطقه سیاهکل گیلان کارخانه سیمان تأسیس می شود. جاده های فرعی محلی که معمولا برای تردد خودروهای محلی تعریف شده اند به ناگهان باید پذیرای روزانه بیش از صد وسیله نقلیه موتوری سنگین باشند. یکی از تأثیرات اجتماعی این پروژه تحمیل کار مضاعف به زنان روستایی است. یافته رساله کارشناسی ارشد یکی از دانشجویانم نشان می دهد که به دلیل تردد این کامیون ها، لباس های شستشو شده به زودی و قبل از استفاده مجدد؛ آغشته به گرد و غبار شده و مجدد نیاز به شتشو دارند!

نگارنده این سطور معتقد است که ارزیابی آثار اجتماعی نه تنها به نفع یک سازمان یا نهاد و حتی بخش خصوصی است بلکه بیانگر مسئولیت اجتماعی سازمانی است. یک سازمان باید به وارد نکردن صدمه به محیط اجتماعی؛ بسان محیط زیست متعهد باشد. نمی توان دغدغه درختان و گیاهان را از یک سازمان انتظار داشت ولی دغدغه سازمان برای انسان ها را نادیده گرفت. در راستای مسئولیت اجتماعی سازمانی، باید از نهادهای مختلف، انجام ارزیابی تأثیرات اجتماعی را طلب نمود. ارزیابی آثار اجتماعی به هیچ وجه تحمیل هزینه به پروژه ها نیست. کمک به مجریان برای تحقق مسئولیت اجتماعی سازمانی آنهاست.