ارزیابی تأثیرات اجتماعی را مطالبه کنید
فردین علیخواه-جامعه شناس
آیا برایتان پیش آمده است که در ماههای نخست پس از بهره برداری از یک آزادراه بین شهری، از آن عبور کرده باشید. متوجه شده اید که چقدر لاشۀ حیوانات نگون بخت بر روی آسفالت افتاده است؟ علت آن است که آن آزادراه در محیطِ زیست آن حیوانات اختلال ایجاد کرده است و آنها هنوز توان سازگاری با شرایط جدید را نیافته اند. به دلیل همین آثار نامطلوب بر محیط زیست بود که "ارزیابی تأثیرات زیست محیطی" اجباری شد.
ارزیابی تأثیرات اجتماعی همین کار را-ولی نه بر روی محیط زیست، بلکه بر روی محیط اجتماعی انجام می دهد و می پرسد که هر پروژه بر "محیط اجتماعی" چه تأثیری دارد. آیا تا به حال پیش آمده است که در کنار خانه یا محل کسب تان یک مرکز تجاری، خیابان، تقاطع غیرهمسطح، پیاده راه، بیمارستان، ترمینال، مرکز نگهداری معتادان، آزادراه، سد، کارخانه، پارک بزرگ؛ معدن، محل اسکان کارگران و یا هر پروژۀ کوچک یا بزرگ دیگری احداث شود؟ از اینکه در کنار خانه یا محل کسب تان این پروژه احداث شده است راضی بوده اید؟ چه چیز باعث رضایت یا نارضایتی شما شده است؟ رضایت یا نارضایتی شما احتمالا به خاطر آثاری بوده است که آن پروژه بر وضعیت زندگی شما داشته است. « ارزیابی تأثیر اجتماعی » پیامدهای این پروژه ها بر زندگی شما را قبل از ساخت آنها پیش بینی می کند. حتما می دانید که بسیاری از دولت های جهان زیر بار ارزیابی تأثیرات زیست محیطی هم که امروزه بسیار جدّی شده است نمی رفتند. این فشارهای اجتماعی بودند که موجب شدند تا آنها به انجام این نوع ارزیابی ها تن بدهند. ولی متأسفانه هم اکنون توجهی به انجام" ارزیابی تأثیرات اجتماعی" پروژه ها نمی شود. چون هنوز به فواید آن پی نبرده اند و البته مردم هم آنرا از سازمان های مسئول طلب نمی کنند. جالب آن است که هم اکنون در کشور"سازمان حفاظت از محیط زیست" داریم ولی "سازمان حفاظت از اجتماع" نداریم! در این کشور درختان و حیوانات متولّی دارند (که بسیار هم خوب است) ولی اگر پروژه ای کیفیت زندگی و زیستِ مردم و روانِ آنها را تهدید و به آن صدمه وارد کند سازمان مشخصی متولّی آن نیست!
راه گسترش ارزیابی تأثیرات اجتماعی، طلب کردن شهروندان است. اگر در کنار خانه تان یک مرکز بزرگ تجاری در حال ساخت است از نهادهایی که مجوز ساخت آنرا صادر کرده اند گزارش ارزیابی تأثیر اجتماعی یا پیوست اجتماعی آنرا بخواهید. بگویید می خواهیم گزارش را بخوانیم. شماره تلفن نویسنده گزارش را بگیرید و با او صحبت کنید. مشکلاتتان را به او بگویید. توجه داشته باشید که در ارزیابی تأثیرات اجتماعی نمی گوییم که هیچ پروژه ای ساخته نشود چون زندگی ما آشفته می شود. می گوییم هر چیزی می سازید کیفیت زندگی مردم به طور کلی و ساکنان اطراف پروژه را هم در نظر بگیرید و مطمئن شوید که پروژه باعث ارتقاء کیفیت زندگی آنها می شود. برای مثال ساخت آزادراه قزوین-رشت نباید اقتصاد محلی بخش ها و شهرهای کوچک امامزاده هاشم، رستم آباد، منجیل و رودبار را نابود کند. با ساخت پالادیوم یا اطلس مال در شمال شهر تهران باید به شرطی موافقت شود که کیفیت زندگی اهالی مجاور خودش را تهدید نکند. ساخت یک کارخانه سیمان نباید زندگی و آرامش روستائیان یک منطقه را نابود کند و به دلیل گرد و غبار ناشی از آن زنان روستائی مجبور شوند روزی چندین بار لباس بشویند و یا خانه هایشان را تمیز کنند. همانطور که یک فلافل فروشی ملزم است تا در مقابل مغازه اش دو سطل زباله برای پاکت ساندویچ قرار دهد این موسسات و سازمان های عریض و طویل هم نمی توانند بگویند که ما در مقابل اجتماع اطرافمان هیچ مسئولیتی نداریم. ارزیابی آثار اجتماعی کمک می کند تا این مشکلات به حداقل برسد به شرط آنکه جدّی گرفته شود.
